Blog

Fidei Defensor > Aktualności > Biblioteka > Artykuły > Zarys treści art. 111 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego

Zarys treści art. 111 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego

„Rozumiesz chyba, o co mi chodzi, na pewno jednak nie potrafisz zrozumieć ani nawet sobie wyobrazić, do jakiego stopnia <<zdurnieli>> ludzie tutaj. Uważają się za nieszczęśliwych, uciskanych, wyzyskiwanych, podczas gdy większość choruje z przejedzenia. Tu wyraźniej niż gdziekolwiek widać, że wszystkie dziejowe dramaty mają źródło w błędnej interpretacji. W pewnym sensie dobrobyt rodzi więcej zła niż nędza, zwłaszcza gdy ten dobrobyt cię przygniata i bierze cię ochota odrzucić go.” – E. Cioran[1]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Przedmiotem niniejszego tekstu są normy zawarte w art. 111 ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy[1] (dalej k.r.o.). Prawa Dziecka, czy – jak stanowi art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 06.01.2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka[2] – prawa człowieka przypisane każdemu w okresie od poczęcia do osiągnięcia pełnoletniości, wymagają przestrzegania przez każdego. Do praw tych należy zarówno prawo do życia, prawidłowego rozwoju, wiedzy o własnym pochodzeniu, do edukacji i odpowiedniego zabezpieczenia socjalnego itp.[3] Zakłada się, że od Praw Dziecka rozpoczynają się Prawa Człowieka, że te Prawa są wobec siebie komplementarne i nierozerwalnie związane ze sobą[4]. Z prawami dziecka nierozerwalnie związana jest zasada dobra dziecka, która jest podstawą polskiego ustawodawstwa prawnorodzinnego od kilkudziesięciu lat[5] (od tej zasady wyjątków nie ma). Zasada ta dotyczy dobrostanu emocjonalnego, ekonomicznego, socjalnego itd., zaś jej naruszenie skutkuje interwencją sądu lub organu administracyjnego[6]. W przypadku zagrożenia dla dziecka ze strony osoby dorosłej, sąd może zdecydować o zakazie kontaktów tych osób[7]. W przypadku zaistnienia samego ryzyka zagrożenia dobra dziecka, sąd może zdecydować o ograniczeniu tymczasowym władzy rodzicielskiej, by „naprawić” niepożądaną sytuację[8]. Zasada dobra małoletnich dzieci występuje również w procesie rozwodowym, by jak najszybciej go zakończyć, w wyroku musi być jednocześnie rozstrzygnięcie kwestii władzy rodzicielskiej[9]. Dla dobra dziecka sąd może nawet uniemożliwić rozwiązanie małżeństwa[10]. Pozytywnym aspektem Praw Dziecka jest możliwość (mimo tego, że nie jest uczestnikiem) wysłuchania go w przypadku postępowania o ograniczenie władzy rodzicielskiej jego rodziców[11]. Zasada dobra dziecka pozwala również Sądowi wyłączyć prawo opisane w poprzednim zdaniu[12]. Bezwzględność zasady dobra dziecka jest brana zawsze pod uwagę w procesie rozwodowym oraz w materialnym ujęciu prawa rodzinnego i – jak wyżej wskazano – od tej zasady wyjątków nie ma[13]. (Zasada dobra dziecka była już uznawana za najważniejszą nawet w ustawodawstwie „wczesnej” Polski Ludowej lat 50 XX wieku[14].)

Władza rodzicielska rozumiana może być jako trójstronny stosunek prawny między rodzicami a dzieckiem, zespół praw i obowiązków rodziców względem dziecka (piecza nad osobą, majątkiem i reprezentacja)[15]. Jak wyżej wskazano władza rodzicielska może być ograniczona, wywodzi się to już z lat 60 XX wieku, kiedy to powstawał Kodeks rodzinny i opiekuńczy[16]. Warto zwrócić uwagę, że w liberalno-demokratycznym państwie nie ma nadzoru nad sprawowaniem władzy rodzicielskiej w sposób totalitarny, ustawodawca przewiduje możliwość ingerencji jedynie w skrajnych przypadkach[17].

Ogólna refleksja dotycząca art. 111 § 1 k.r.o. opiera się o złożony mechanizm normatywny, który można streścić jako ingerencja Sądu w sytuacji, gdy istnieje trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej albo rodzice w sposób rażący zaniedbują lub szkodzą (poprzez nadużywanie władzy) dziecku[18]. (Jednakże istnieje możliwość pozbawienia władzy rodzicielskiej w wyroku ustalającym ojcostwo[19].) Pozbawienie władzy rodzicielskiej może dotyczyć jednego rodzica lub oboje rodziców[20]. Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie wyłącza obowiązku alimentacyjnego wobec dziecka[21].

Według Sądu Najwyższego konieczna przy rozpatrywaniu trwałej przeszkody jest antycypacja takiego układu stosunków, w którym przeszkoda w sprawowaniu władzy rodzicielskiej będzie bardzo długa albo się nie skończy[22]. Poza przemocą i rażącym zaniedbaniem, przyczyną pozbawienia władzy rodzicielskiej na podstawie art. 111 k.r.o. może być długotrwała nieobecność, np. z powodu emigracji zarobkowej rodzica[23]. Warto podkreślić, że według badań, ilość dzieci nie ma wpływu na prawidłowość wykonywania władzy rodzicielskiej w kontekście art. 111 k.r.o.[24] Sąd indywidualnie rozpatruje przesłanki z art. 111 § 1 k.r.o. [25] Przesłanki z art. 111 § 1 k.r.o. (które nie muszą być spełnione łącznie, jak wskazuje alternatywa/suma logiczna, tj. spójka „lub”[26]) to: 1) trwała przeszkoda wykonywaniu władzy rodzicielskiej (np., wyżej wspomniana, długotrwała nieobecność związana z emigracją) ; 2) nadużywanie władzy rodzicielskiej (przykładowo znęcanie się[27]); 3) rażące zaniedbywanie, tj. takie, które zagraża dobru dziecka[28]. Rażącym zaniedbaniem jest brak jakiegokolwiek zainteresowania dziećmi (w rozumieniu pozytywnym emocjonalnie)[29]. Zaniedbanie może dotyczyć sfery uczuciowej, fizycznej, edukacyjno-wychowawczej[30]. Trwałą przeszkodą może być również długotrwałe przebywanie w zakładzie karnym osoby prawomocnie skazanej na pozbawienie wolności warunkuje możliwość pozbawienia władzy rodzicielskiej[31]. Również długotrwałe przebywanie w szpitalu psychiatrycznym, jeżeli rodzic jest ciężko chory[32]. (Sama choroba psychiczna, czy leczenie się w szpitalu psychiatrycznym nie oznacza obligatoryjnego pozbawienia władzy rodzicielskiej, zwłaszcza, że szacuje się zaburzenia i choroby psychiczne występują u około 20% ludzkości, a ta liczba będzie wzrastać[33].)

W przypadku rażącego zaniedbywania dziecka, Sąd musi pozbawić władzy rodzicielskiej rodziców[34]. (Warto wspomnieć o propozycji Jacka Mazurkiewicza oraz jego współpracowników, która polegała na nowelizacji art. 111 k.r.o., tj. zmianie norm zawartych w przepisie: sąd miałby pozbawiać władzy rodzicielskiej rodziców, którzy nie interesują się dziećmi, w przypadku ograniczenia władzy rodzicielskiej w trybie art. 109 § 2 pkt 5, tj. umieszczenie dziecka w placówce[35]. Konieczne przy zaproponowanej procedurze było jednak uwzględnienie więzi emocjonalnej między rodzicami a dziećmi[36]. W ostateczności podobną regulację ustawodawca wprowadził, tj. tzw. fakultatywne pozbawienie władzy rodzicielskiej, tj. art. 111 § 1a k.r.o.[37])

Nie należy rozumieć rażącego zaniedbania jako ubóstwa ekonomicznego rodziców, ustawa z dnia 30 marca 2016 r, o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy wprowadziła zakaz umieszczania dzieci w pieczy zastępczej (art. 109 § 2 pkt 5 k.r.o.) z powodu biedy (art. 1 tejże ustawy określa, że takie brzmienie będzie mieć art. 1123 § 2 k.r.o.)[38]. Wydaje się to być jakaś specyficzna reintegracja idei zawartej w projekcie ustawy o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 18.02.2011 roku, który w art. 1 pkt 6 postulował dodanie do k.r.o. nowego przepisu – art. 111 § 1b zakładający zakaz pozbawiania władzy rodzicielskiej z powodu trwałej i niezawinionej przez rodziców przeszkody, w szczególności ich sytuacji materialnej[39]. Wnioskując z mniejszego na większe: jeżeli nie można ograniczyć władzy rodzicielskiej z powodu ubóstwa, to tym bardziej nie można z tego powodu pozbawić władzy rodzicielskiej[40].

Należy zwrócić uwagę, że pozbawienie władzy rodzicielskiej dotyczy oznaczonego dziecka, tzn. nie jest abstrakcyjne i nie powoduje, że automatycznie traci się prawa rodzicielskie do przyszłego potomka lub innego żyjącego dziecka (sprawa jest zawsze indywidualna)[41]. (Istnieją – słuszne – postulaty, by intensywniej reagować wobec kobiet, które w trakcie ciąży spożywają alkohol lub inne substancje psychoaktywne[42]. Być może powinno się rozważyć obligatoryjne, automatyczne pozbawianie praw rodzicielskich automatycznie, gdy dochodzi najbardziej rażących przypadków[43]).

Artykuł będący przedmiotem niniejszego tekstu jest zbudowany w ten sposób, że po § 1 jest § 1a, który przewidywał fakultatywne pozbawienie władzy rodzicielskiej (został dodany ustawą z 21.12.2000 o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego)[44]. Art. 111 § 1 k.r.o. określa obligatoryjne sytuacje, w których Sąd musi pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, a art. wskazuje, że Sąd może, ale nie musi podejmować tego typu działań [45] Art. 111 § 1a k.r.o. określa w katalogu zamkniętym przesłanki fakultatywnego pozbawienia władzy rodzicielskiej przez Sąd[46]. Jak wyżej wskazano te przesłanki są uzależnione od rezultatów zastosowania norm naprawczych z art. 109 § 2 pkt 5 k.r.o[47]. Mechanizm art. 111 § 1a k.r.o. opiera się na reakcji do nagannego postępowania rodziców, które można rozumieć jako nieinteresowanie się osobą małoletnią, gdy w ramach działań naprawczych umieszczono ich dziecko w pieczy zastępczej. Mechanizm art. 111 § 1a k.r.o. opiera się na reakcji do nagannego postępowania rodziców, które można rozumieć jako nieinteresowanie się osobą małoletnią[48]. Niektórzy przyjmują, że art. 111 § 1a k.r.o. jest „ultimatum” dla rodziców, którzy mimo udzielonej im pomocy nie wykazują chęci poprawy, co można interpretować jako nieinteresowanie się dzieckiem [49].

Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie zawsze musi być ostateczne[50]. Ostatnim paragrafem, który składa się na art. 111 k.r.o. jest § 2, który następuje po § 1a, a norma w nim zawarta dopuszcza powrót dziecka do rodziny, gdy ustanie przyczyna pozbawienia władzy rodzicielskiej (było to przewidziane również w poprzedniej ustawie regulującej prawo rodzinne)[51]. Norma zawarta w art. 111 § 2 k.r.o. przyznaje Sądowi możliwość przywrócenia władzy rodzicielskiej, ale nie jest to obligatoryjne[52]. Sąd musi dokładnie i obiektywnie oraz indywidualnie co do oznaczonego przypadku zbadać, czy przyczyny z art. 111 § 1-1a ustały[53]. Sąd przy rozpatrywaniu możliwości przywrócenia władzy rodzicielskiej kieruje się wyłącznie dobrem dziecka[54]. W kwestiach – ogólnie ujmując kontaktów z dzieckiem – Sąd powinien brać pod uwagę przyczyny zaistniałej sytuacji[55].

Ogólnie ujmując art. 111 § 1 i § 1a k.r.o. dotyczą kwestii trwałej i (antycypując) nienaprawialnej dysfunkcji rodziny, która przejawiać się może, jak wyżej wskazano, w przemocy, dewiacjach społecznych, chorobach psychicznych, kulturze masowej, która zachęca do szeroko rozumianego hedonizmu itp.[56] Najczęściej dysfunkcja przejawia się w alkoholizmie (szeroko rozumianym jako zjawisko społeczne, a nie sama choroba), braku opieki, przemocy (zarówno psychicznej, jak i fizycznej oraz o charakterze pedofilskim), niemoralnym trybie życia rodziców, chorobie psychicznej rodzica, libacjach alkoholowych i związanych z nimi awanturach, zaniedbaniach w zakresie higieny, głodzeniu i zmuszaniu do żebrania[57]. Pesymistycznie można przyjąć, że samo odebranie (w większości przypadkach, nie we wszystkich) samo w sobie nie jest tragedią, a tylko dopełnieniem, już wcześniej powstałej traumy, której konsekwencje mogą być katastrofalne[58]. Nie ma zamkniętego katalogu zachowań, które zagrażają dobru dziecka, nie można tego weryfikować w sposób abstrakcyjno-automatyczny, czy za pomocą jakiegoś wzoru[59]. Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest tylko „finałem” irracjonalnej, niezrozumiałej dla normalnych ludzi, tragedii dziecka. Art. 111 § 1-1a znajdują zastosowanie wyłącznie w sytuacjach ekstremalnych, których większość ludzi nie jest w stanie sobie wyobrazić[60].

Bibliografia:

  1. Andrzejewski M., „Relacja rodzice i inne osoby dorosłe a dzieci w świetle nowych przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego i niektórych innych ustaw (wybrane problemy)”, Acta Iuris Stetinensis 2014, nr 6;
  2. Bernfeld B., Mazurkiewicz J., „<<Za młody by pić>> Naruszanie prawa do życia lub zdrowia dziecka przez pijące alkohol kobiety ciężarne”, [w:] „Nasciturus pro iam habetur. O ochronę dziecka poczętego i jego matki” wydanie III, pod red. Mazurkiewicza J., Mysiaka P., Wydawca Jacek Mazurkiewicz, Warszawa 2017;
  3. Bieniek K., „Dysfunkcja rodziny a piecza zastępcza”, Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka 2019, nr 4;
  4. Cioran E., „Listy do Kraju”, przekł. I. Kania, Aletheia, Warszawa 2020;
  5. Cybulska M., „Powierzenie wykonania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców [przegląd artykułu Tadeusza Rowińskiego, zamieszczonego w Nr 9 (1963) czasopisma <<Nowe Prawo>>]”, Palestra 1964, nr 1;
  6. Cywiński A., „Władza rodzicielska z perspektywy pedagogicznej”, Probacja. Czasopismo Ministerstwa Sprawiedliwości 2015, nr 4;
  7. Długoszewska I., „Przesłanki ograniczenia władzy rodzicielskiej na ziemiach polskich”, Zeszyty Prawnicze 2010, nr 1;
  8. Dubowski R., „Oddalenie powództwa o rozwód jako środek ochrony dobra dziecka. Pobożne życzenie czy rzeczywistość?”, [w:] „Dobro pojemne jak krzywda. Prawna ochrona dziecka. Deklaracje a rzeczywistość”, pod red. Mysiaka P., Mazurkiewicza J., Zagrobelnego K., wydawca Jacek Mazurkiewicz, Wrocław 2017;
  9. Głowacka A., „Nienależyte sprawowanie opieki. Odpowiedzialność odszkodowawcza opiekuna”, Acta Erasminana. Z Badań Nad Prawem, Administracją i Myślą Polityczną 2015, nr 10;
  10. Heitzman J., „Zdrowie psychiczne Polaków – aktualne zagrożenia”, Wszechświat 2013, nr 3-4;
  11. Helios J., „Zaniedbanie dziecka w ujęciu prawnym”, Acta Universitatis Wratislaviensis 2020, nr 3978;
  12. Hendrych K., „Wykonywanie władzy rodzicielskiej i kontaktów w warunkach istnienia elementu zagranicznego”, Rzecznik Praw Dziecka, Warszawa 2016;
  13. Holewińska-Łapińska E., „Orzecznictwo w sprawach o pozbawienie władzy rodzicielskiej”, Prawo W Działaniu 2013, nr 14;
  14. Holewińska-Łapińska E., „Ustalenie ojcostwa przez sąd z rozstrzygnięciem o władzy rodzicielskiej ojca (Raport z badania orzecznictwa)”, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2016;
  15. Jedlecka W., Helios J., „Współczesne oblicza przemocy. Zagadnienia wybrane”, E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2017;
  16. Kalkowska A., „Emigracja zarobkowa rodziców a sposób sprawowania przez nich władzy rodzicielskiej”, Probacja. Czasopismo Ministerstwa Sprawiedliwości 2018, nr 2;
  17. Kilińska-Pękacz A., „Ograniczenie, zawieszenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej jako instytucje prawa rodzinnego służące ochronie dzieci”, Studia z Zakresu Prawa, Administracji i Zarządzania 2013, t. 4;
  18. Kiliańska A., „Ograniczenie władzy rodzicielskiej”, Przegląd Prawno-Ekonomiczny 2012, nr 1;
  19. Kilińska-Pękacz A., „Prawo rodziców osób osadzonych do opieki i wychowania dzieci”, Przegląd Więziennictwa Polskiego 2018, nr 99;
  20. Kopińska V., „Regulacje prawne dotyczące władzy rodzicielskiej jako wyraz kultury prawnej. Ujęcie pedagogiczne”, Studia Edukacyjne 2014, nr 32;
  21. Kosik J., „Problem przywrócenia władzy rodzicielskiej w świetle Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego”, Nowe Prawo 1973, nr 10;
  22. Kubiak A., „Rola przemocy doświadczonej w dzieciństwie w podejmowaniu samouszkodzeń”, Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka 2016, nr 2;
  23. Mazurkiewicz J., „Zanim pomysły nasze sczezną wraz z nami. Wrocławskie projekty ochrony prawnej dzieci i kobiet”, E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa (Prace Naukowe Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2016;
  24. Majchrowska-Kielak A., „Przyczyny odebrania dziecka rodzicom. Sytuacja materialna i elementy kontekstu rodzinnego”, Probacja. Czasopismo Ministerstwa Sprawiedliwości 2015, nr 4;
  25. Miłek-Giertuga K., „Formy ingerencji sądu w wykonywanie władzy rodzicielskiej”, Studia Lubuskie: Prace Instytutu Prawa i Administracji Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Sulechowie 2005, nr 1;
  26. Mostowik P., „Władza rodzicielska i opieka nad dzieckiem w prawie prywatnym międzynarodowym”, Wydawnictwo JAK, Kraków 2014;
  27. Paleń P., „Ingerencja sądowa w prawo do kontaktów z dzieckiem”, Kortowski Przegląd Prawniczy 2016, nr 2;
  28. Polanowski J., „O pozbawieniu i ograniczeniu władzy rodzicielskiej”, Świat Problemów 2002, nr 3;
  29. Rosiniak E., Rudzińska N., „Procedura postępowania w sytuacji powiadomienia o krzywdzeniu dziecka”, Kortowski Przegląd Prawniczy 2016, nr 2;
  30. Słyk J., „Aspekty prawne wysłuchania dziecka w postępowaniu cywilnym”, Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka 2015, nr 4;
  31. Słyk J., „Wpływ emigracji zarobkowej rodziców na wykonywanie władzy rodzicielskiej w świetle orzecznictwa sądów rodzinnych”, Prawo w Działaniu 2015, nr 21;
  32. Sochocka L., Komenda-Kołecka J., „Zaniedbanie – (nie)świadomą formą przemocy wobec dziecka”, Medycyna Środowiskowa 2014, nr 1;
  33. Sokołowski T., „Powrót dziecka do rodziny bądź fakultatywne pozbawienie władzy rodzicielskiej”, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2003, z. 3;
  34. Stolarczyk P., „Ograniczenie władzy rodzicielskiej z powodu problemów wychowawczych z małoletnim w świetle badań własnych”, Probacja. Czasopismo Ministerstwa Sprawiedliwości 2018, nr 2;
  35. Stolarczyk P., „Przyczyny pozbawienia władzy rodzicielskiej w świetle badań własnych aktowych”, Probacja. Czasopismo Ministerstwa Sprawiedliwości 2017, nr 3;
  36. Strzebińczyk J., „Pozbawienie władzy rodzicielskiej”, Acta Universitatis Wratislaviensis 2009, nr 3161;
  37. Tarnacka A., „Rola biegłego psychologa w procesie rozwodowym”, Kortowski Przegląd Prawniczy 2016, nr 2;
  38. Trocha O., „Udział dzieci w postępowaniu o ograniczenie władzy rodzicielskiej – raport z badań aktowych”, Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka 2015, nr 4;
  39. Turulska M., „Postępowanie o prawa dziecka na podstawie wyroków rozwodowych”, Kortowski Przegląd Prawniczy 2016, nr 2;
  40. Tuszyńska M., „Procedura odebrania dziecka w prawie polskim”, Kortowski Przegląd Prawniczy 2016, nr 2;
  41. Wójcicki R., „Postępowanie cywilne odrębne rozwodowe a dobro małoletnich dzieci”, Kortowski Przegląd Prawniczy 2016, nr 2;
  42. Ziembiński Z., „Prawo rodzinne Polski Ludowej po dwudziestu latach”, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1964, nr 26;
  43. Akty prawne i projekty:
  44. Ustawa z dnia 25.02.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 2086;
  45. Ustawa z dnia 06.01.2000 r. – o Rzeczniku Praw Dziecka, t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 141.
  46. Ustawa z dnia 21.12.2000 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U. z 2000 r. Nr 122, poz. 1322;
  47. Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 18.02.2011 r., druk 4068;
  48. Ustawa z dnia 18 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Dz.U. 2016 poz. 406;

Orzecznictwo:

  1. Uchwała Sądu Najwyższego z 25.11.1968, III CZP 65/68;
  2. Postanowienie Sądu Najwyższego z 02.06.2000, II CKN 960/00;
  3. Postanowienie Sądu Rejonowego w Warszawie z 12.12.2017, VI Nsm 788/17;

Inne:

  1. „Zarys treści art. 109 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego”;
  2. „Sprawozdanie dotyczące realizacji w Rzeczypospolitej Polskiej Konwencji o Prawach Dziecka w latach 1993-1998”.

[1] t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 2086.

[2] t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 141.

[3] M. Turulska, „Postępowanie o prawa dziecka na podstawie wyroków rozwodowych”, Kortowski Przegląd Prawniczy 2016, nr 2, s. 88.

[4] E. Rosiniak, N. Rudzińska, „Procedura postępowania w sytuacji powiadomienia o krzywdzeniu dziecka”, Kortowski Przegląd Prawniczy 2016, nr 2, s. 103.

[5] I. Długoszewska, „Przesłanki ograniczenia władzy rodzicielskiej na ziemiach polskich”, Zeszyty Prawnicze 2010, nr 1, s. 171.

[6] M. Tuszyńska, „Procedura odebrania dziecka w prawie polskim”, Kortowski Przegląd Prawniczy 2016, nr 2, s. 41-42.

[7] P. Paleń, „Ingerencja sądowa w prawo do kontaktów z dzieckiem”, Kortowski Przegląd Prawniczy 2016, nr 2, s. 38.

[8] M. Andrzejewski, „Relacja rodzice i inne osoby dorosłe a dzieci w świetle nowych przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego i niektórych innych ustaw (wybrane problemy)”, Acta Iuris Stetinensis 2014, nr 6, s. 383-385.

[9] R. Wójcicki, „Postępowanie cywilne odrębne rozwodowe a dobro małoletnich dzieci”, Kortowski Przegląd Prawniczy 2016, nr 2, s. 46-47.

[10] R. Dubowski, „Oddalenie powództwa o rozwód jako środek ochrony dobra dziecka. Pobożne życzenie czy rzeczywistość?”, [w:] „Dobro pojemne jak krzywda. Prawna ochrona dziecka. Deklaracje a rzeczywistość”, pod red. P. Mysiaka, J. Mazurkiewicza, K. Zagrobelnego, wydawca Jacek Mazurkiewicz, Wrocław 2017, s. 98.

[11] O. Trocha, „Udział dzieci w postępowaniu o ograniczenie władzy rodzicielskiej – raport z badań aktowych”, Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka 2015, nr 4, s. 56.

[12]  J. Słyk, „Aspekty prawne wysłuchania dziecka w postępowaniu cywilnym”, Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka 2015, nr 4, s. 11.

[13] A. Tarnacka, „Rola biegłego psychologa w procesie rozwodowym”, Kortowski Przegląd Prawniczy 2016, nr 2, s. 24.

[14]  Z. Ziembiński, „Prawo rodzinne Polski Ludowej po dwudziestu latach”, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1964, nr 26, s. 85.

[15] K. Hendrych, „Wykonywanie władzy rodzicielskiej i kontaktów w warunkach istnienia elementu zagranicznego”, Rzecznik Praw Dziecka, Warszawa 2016, s. 14.

[16] M. Cybulska, „Powierzenie wykonania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców [przegląd artykułu Tadeusza Rowińskiego, zamieszczonego w Nr 9 (1963) czasopisma <<Nowe Prawo>>]”, Palestra 1964, nr 1, s. 60.

[17] A. Głowacka, „Nienależyte sprawowanie opieki. Odpowiedzialność odszkodowawcza opiekuna”, Acta Erasminana. Z Badań Nad Prawem, Administracją i Myślą Polityczną 2015, nr 10, s. 266-267.

[18] P. Mostowik, „Władza rodzicielska i opieka nad dzieckiem w prawie prywatnym międzynarodowym”, Wydawnictwo JAK, Kraków 2014, s. 70.

[19] E. Holewińska-Łapińska, „Ustalenie ojcostwa przez sąd z rozstrzygnięciem o władzy rodzicielskiej ojca (Raport z badania orzecznictwa)”, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2016, s. 114.

[20] P. Stolarczyk, „Przyczyny pozbawienia władzy rodzicielskiej w świetle badań własnych aktowych”, Probacja. Czasopismo Ministerstwa Sprawiedliwości 2017, nr 3, s. 21.

[21] Uchwała Sądu Najwyższego z 25.11.1968, III CZP 65/68.

[22] Postanowienie Sądu Najwyższego z 02.06.2000, II CKN 960/00.

[23] A. Kalkowska, „Emigracja zarobkowa rodziców a sposób sprawowania przez nich władzy rodzicielskiej”, Probacja. Czasopismo Ministerstwa Sprawiedliwości 2018, nr 2, s. 65, 92.

[24] P. Stolarczyk, „Ograniczenie władzy rodzicielskiej z powodu problemów wychowawczych z małoletnim w świetle badań własnych”, Probacja. Czasopismo Ministerstwa Sprawiedliwości 2018, nr 2, s. 51.

[25] P. Stolarczyk, „Przyczyny…”, s. 22.

[26] A. Cywiński, „Władza rodzicielska z perspektywy pedagogicznej”, Probacja. Czasopismo Ministerstwa Sprawiedliwości 2015, nr 4, s. 49; A. Kiliańska, „Ograniczenie władzy rodzicielskiej”, Przegląd Prawno-Ekonomiczny 2012, nr 1, s. 22.

[27] E. Holewińska-Łapińska, „Orzecznictwo w sprawach o pozbawienie władzy rodzicielskiej”, Prawo W Działaniu 2013, nr 14, s. 43-45.

[28] P. Stolarczyk, „Przyczyny…”, s. 24-25.

[29] J. Słyk, „Wpływ emigracji zarobkowej rodziców na wykonywanie władzy rodzicielskiej w świetle orzecznictwa sądów rodzinnych”, Prawo w Działaniu 2015, nr 21, s. 176.

[30] J. Helios, „Zaniedbanie dziecka w ujęciu prawnym”, Acta Universitatis Wratislaviensis 2020, nr 3978, 369-370.

[31] A. Kilińska-Pękacz, „Prawo rodziców osób osadzonych do opieki i wychowania dzieci”, Przegląd Więziennictwa Polskiego 2018, nr 99, s. 58.

[32] M. Turulska, „Postępowanie…”, s. 90-91.

[33] „Obecnie WHO szacuje, że zaburzenia psychiczne dotyczą już co piątej osoby na świecie. W ciągu najbliższych dwudziestu lat zachorowalność na zaburzenia depresyjne wysunie się na drugie miejsce po chorobach układu krążenia. Z kolei na schizofrenię, jedno z najpoważniejszych i jednocześnie najczęściej występujących chorób psychicznych, cierpi 50 mln ludzi na świecie, w tym 400 tys. w Polsce.” – J. Heitzman, „Zdrowie psychiczne Polaków – aktualne zagrożenia”, Wszechświat 2013, nr 3-4, s. 95.

[34] J. Mazurkiewicz, „Zanim pomysły nasze sczezną wraz z nami. Wrocławskie projekty ochrony prawnej dzieci i kobiet”, E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa (Prace Naukowe Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2016, s. 118.

[35] Tamże, s. 120.

[36] Tamże, s. 120-121.

[37] Tamże, s. 124.

[38] Ustawa z dnia 18 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Dz.U. 2016 poz. 406.

[39] Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 18.02.2011, druk 4068.

http://orka.sejm.gov.pl/Druki6ka.nsf/0/8AFC30D02EA4F9A7C125787100256628/$file/4068.pdf

[dostęp 15.07.2011].

[40] Por. „Sprawozdanie dotyczące realizacji w Rzeczypospolitej Polskiej Konwencji o Prawach Dziecka w latach 1993-1998”, s. 37.

https://archiwum.men.gov.pl/wp-content/uploads/2015/08/realizacja1.pdf [dostęp 15.07.2020].

[41] A. Kilińska-Pękacz, „Ograniczenie, zawieszenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej jako instytucje prawa rodzinnego służące ochronie dzieci”, Studia z Zakresu Prawa, Administracji i Zarządzania 2013, t. 4, s. 263.

[42] Por. B. Bernfeld, J. Mazurkiewicz, „<<Za młody by pić>> Naruszanie prawa do życia lub zdrowia dziecka przez pijące alkohol kobiety ciężarne”, [w:] „Nasciturus pro iam habetur. O ochronę dziecka poczętego i jego matki” wydanie III, pod red. J. Mazurkiewicza, P. Mysiaka, Wydawca Jacek Mazurkiewicz, Warszawa 2017; J. Polanowski, „O pozbawieniu i ograniczeniu władzy rodzicielskiej”, Świat Problemów 2002, nr 3; L. Sochocka, J. Komenda-Kołecka, „Zaniedbanie – (nie)świadomą formą przemocy wobec dziecka”, Medycyna Środowiskowa 2014, nr 1.

[43] Por. postanowienie Sądu Rejonowego w Warszawie z 12.12.2017, VI Nsm 788/17.

[44] Ustawa z dnia 21.12.2000 o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U. z 2000 r. Nr 122, poz. 1322.

[45] K. Miłek-Giertuga, „Formy ingerencji sądu w wykonywanie władzy rodzicielskiej”, Studia Lubuskie: Prace Instytutu Prawa i Administracji Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Sulechowie 2005, nr 1, s. 169.

[46] J. Strzebińczyk, „Pozbawienie władzy rodzicielskiej”, Acta Universitatis Wratislaviensis 2009, nr 3161, s. 477.

[47]  „Zarys treści art. 109 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego”,

https://fideidefensor.pl/2020/07/15/zarys-tresci-art-109-kodeksu-rodzinnego-i-opiekunczego/

[dostęp 15.07.2020].

[48] T. Sokołowski, „Powrót dziecka do rodziny bądź fakultatywne pozbawienie władzy rodzicielskiej”, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2003, z. 3, s. 105.

[49] P. Stolarczyk, „Przyczyny…”, s. 26.

[50] M. Turulska, „Postępowanie…”, s. 90.

[51] J. Kosik, „Problem przywrócenia władzy rodzicielskiej w świetle Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego”, Nowe Prawo 1973, nr 10, s. 1464-1466.

[52] J. Strzebińczyk, „Pozbawienie…”, s. 493-494; J. Helios, W. Jedlecka, „Współczesne oblicza przemocy. Zagadnienia wybrane”, E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2017, s. 114.

[53] V. Kopińska, „Regulacje prawne dotyczące władzy rodzicielskiej jako wyraz kultury prawnej. Ujęcie pedagogiczne”, Studia Edukacyjne 2014, nr 32, s. 254.

[54] J. Helios, „Zaniedbanie…”, s. 371.

[55] P. Paleń, „Ingerencja…”, 39.

[56] „Określenie przyczyn dysfunkcji rodziny jest zadaniem dość trudnym, ponieważ dochodzi do niej w wyniku procesu, który rozpoczyna się zaburzeniem jednej funkcji rodzicielskiej, co wywołuje inne, niekorzystne sytuacje życia rodzinnego. Według Jarosz (1979) określenie dezintegracji rodziny dotyczy stanu, w którym przynajmniej jeden członek rodziny nie spełnia przypisanych mu ról społecznych. Przyczyn dysfunkcjonalności rodziny należy doszukiwać się w dwóch grupach uwarunkowań – zewnątrz – i wewnątrzrodzinnych. Tworzą one złożony splot przyczyn i zaburzeń w wypełnianiu zadań rodzicielskich oraz powodujących dysfunkcjonalność rodziny o różnym stopniu i zakresie. Do pierwszej kategorii dysfunkcjonalności rodziny należy zaliczyć przyczyny związane ze zjawiskiem makrostruktury społecznej, takie jak ubóstwo, bezrobocie, marginalizacja, wykluczenie, kryzys gospodarczy, niski poziom ekonomiczny społeczeństwa, a także niski poziom jego kultury pedagogicznej. Ponadto należą do nich konflikty społeczne, degradacja wartości społecznych, migracja ludności w społeczeństwie, wzrost tolerancji i dewaluacji norm społecznych oraz niedoskonałość systemu publicznej pomocy społecznej. W wielu pracach socjologicznych i pedagogicznych wskazuje się również, że źródłem dysfunkcji rodziny jest kultura masowa, która zachęca do przyjemniejszych form spędzania czasu niż wywiązywanie się z moralnych zobowiązań wobec rodziny. Do przyczyn dysfunkcjonalności tkwiących w środowisku rodzinnym należy natomiast zaliczyć niewydolności opiekuńczo-wychowawcze rodziny, konflikty, uzależnienie rodzica bądź rodziców od alkoholu lub narkotyków, niską kulturę pedagogiczną rodziców, ubóstwo materialne, przestępczość rodziców, rozbicie struktury rodzinnej, rozluźnienie – lub brak – więzi emocjonalnej w rodzinie, traumatyczną atmosferę życia domowego, a także negatywne postawy rodzicielskie i cechy osobowe rodziców. Do przejawów patologii i dewiacji społecznej powodujących dysfunkcjonalność rodziny zaliczamy również zachowania autodestrukcyjne, dewiacyjne zachowania seksualne, zaburzenia psychiczne, choroby somatyczne, kalectwo, rozbicie rodziny, nieformalny układ związku (konkubinat), zaburzone pożycie rodziców, a także ich patologiczne zachowania w stosunku do dziecka, niejednokrotnie przejawiające się stosowaniem wobec niego przemocy. Kolejną przyczyną dysfunkcyjności w rodzinie są konflikty utożsamiane z walką, wzajemnym wyrządzaniem sobie przykrości lub utrudnianiem życia.” – K. Bieniek, „Dysfunkcja rodziny a piecza zastępcza”, Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka 2019, nr 4, s. 110.

[57] A. Majchrowska-Kielak, „Przyczyny odebrania dziecka rodzicom. Sytuacja materialna i elementy kontekstu rodzinnego”, Probacja. Czasopismo Ministerstwa Sprawiedliwości 2015, nr 4, s. 12.

[58] Por. A. Kubiak, „Rola przemocy doświadczonej w dzieciństwie w podejmowaniu samouszkodzeń”, Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka 2016, nr 2.

[59] R. Wójcicki, „Postępowanie…”, s. 51.

[60] Por. postanowienie z 07.11.2000, I CKN 1115/00.

Tagi:

Artykuły