Blog

Art. 446¹ Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem.

Przedmiotem niniejszego tekstu są normy zawarte w przepisie art. 446¹ ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 – Kodeks cywilny[1] (dalej k.c.). Przepis art. 446¹ k.c. wprowadza zasadę odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przed narodzinami człowieka[2]. Warunkiem możliwości dochodzenia roszczenia jest urodzenie się dziecka żywego[3]. Odpowiedzialność dotyczy zarówno szkody majątkowej, jak i krzywdy osobistej, np. na zdrowiu[4]. Szkodą prenatalną jest taka, którą odczuwa się po urodzeniu, a powstała przed lub w trakcie urodzeniem, może dotyczyć zarówno fizyczne, jak i psychicznego upośledzenia[5]. Niektórzy przyjmują również, że na podstawie tego przepisu można dochodzić roszczeń o szkody prekoncepcyjne[6].

Dziecko może formułować roszczenie wobec różnych osób mu szkodzących przed narodzeniem, w tym matki[7]. Chociaż w tym przypadku termin biegu przedawnienia utrzymuje się przez cały okres władzy rodzicielskiej (co do zasady po uzyskaniu pełnoletności można wystąpić z powództwem)[8]. (Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodną z Konstytucją część przepisu zakazującą formułowania roszczeń wobec matki[9].) Typowym przykładem dokonania szkody przez matkę jest picie alkoholu lub spożywanie narkotyków w trakcie ciąży[10]. W szczególności należy zwrócić uwagę na to, że najczęstszymi powodami zaburzeń nieprorozwojowych jest właśnie spożywanie alkoholu w trakcie ciąży[11]. Można wnioskować, że art. 446¹ k.c. zawiera w sobie również normę, która ogranicza wolę matki przed wyrządzeniem nasciturusowi szkody[12].

Ustawodawca przyznaje warunkową podmiotowość, nie nasciturusowi, a już urodzonemu dziecku[13]. Należy odróżnić roszczenie z art. 446¹ k.c. od tzw. skargi „wrongful life” (tzw. „powództwa złego życia”), która przewiduje pozew narodzonego przeciwko podmiotowi (najczęściej lekarzom, personelowi medycznemu), który uniemożliwił rodzicom zaniechanie poczęcia, a nie za spowodowanie choroby[14]. (Istnieją stanowiska, że można pozwać lekarza z tzw. powództwa wrongful life, w ramach art. 446¹ k.c.)[15] Nie jest to również odpowiedzialność za samo urodzenie się (przypadki takich spraw w sądach miały miejsce, zarówno w prawie niemieckim[16]. (W Polsce uznaje się, że narodziny dziecka nie mogą naruszać dóbr osobistych[17]. Inaczej mówiąc urodzenie się dziecka nie może stanowić szkody[18].) Istnieje możliwość pozwania lekarza, który doprowadził do szkody na dziecku w trakcie nieudanej i nielegalnej aborcji[19].

Przyjmuje się, że tego typu roszczenie jest częścią szerszego kompleksu przepisów mających chronić tzw. „życie nienarodzone”[20]. Ochrona dziecka poczętego jest jak się zakłada jednolita[21]. Zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie dość mocno aprobuje się przyznanie nasciturusowi człowieczeństwa[22]. (W prawie karnym postulowano zmienić treść kilku przepisów prawa karnego poprzez dodanie zwrotów „dziecko poczęte”, tak jak w treści niniejszego przepisu[23].)

[1] t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740.

[2] M. Safjan, „Art. 446¹”, [w:] „Kodeks cywilny. T. I. Komentarz. Art. 1–449¹⁰”, pod red. K. Pietrzykowskiego, C.H. Beck, Warszawa 2020.

[3] R. Strugała, „Art. 446¹”, [w:] „Kodeks cywilny. Komentarz”, pod red. E. Gniewka, P. Machnikowskiego, C.H. Beck, Warszawa 2019.

[4] I. Długoszewska-Kruk, „Art. 446¹”, [w:] „Kodeks cywilny. Komentarz.”, pod red. M. Załuckiego, C.H. Beck, Warszawa 2019.

[5] A. Nowak, „Poczęcie i urodzenie się dziecka jako źródło odpowiedzialności deliktowej- charakter prawny

i dopuszczalność w polskim porządku prawnym skarg wrongful conception, wrongful birth i wrongful life”, Uniwersytet Wrocławski Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, Wrocław 2018, s. 11.

[6] M. Soniewicka, „Zapobieganie chorobom przenoszonym genetycznie –– problem <<szkody prokreacyjnej>>”, Principia 2013, t. 57-58, s. 145.

[7] P. Sobolewski, „Art. 446¹”, [w:] „Kodeks cywilny. Komentarz”, pod red. K. Osajdy, C.H. Beck, Warszawa 2020.

[8] P. Mostowik, „Władza rodzicielska i opieka nad dzieckiem w prawie prywatnym międzynarodowym”, JAK, Kraków 2014, s. 51.

[9] J. Budzowska, „Nasciturus w polskim prawie cywilnym”, Wykład wygłoszony w dniu 5 maja 2015 r. na seminarium „Nasciturus – prawo, medycyna, moralność” organizowanym przez ELSA Kraków na Wydziale Prawa UJ w Krakowie, s. 4.

[10] P. Sobolewski, „Art. 446¹”, [w:] „Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania. Część ogólna”, t. III, pod red. K. Osajdy, Warszawa 2017.

[11] K. Łukowska, „Rozwiązywanie problemów alkoholowych oraz ograniczenie dostępności alkoholu w gminach i miastach. Poradnik dla samorządów”, Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej, Warszawa

51.

[12] K. Kurosz, „Środki ochrony nasciturusa przed ryzykowanymi zachowaniami matki w okresie ciąży” [w:] „Nasciturus pro iam nato habetur. O ochronę dziecka poczętego i jego matki” pod red. J. Mazurkiweicza, P. Mysiaka, Wydawca  Jacek Mazurkiewicz, Wrocław 2017, s. 124-125.

[13] J. Haberko, „Art. 446¹”, [w:] „Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz. Art. 353–626”, pod red. M. Gutowskiego, Warszawa 2019.

[14] K. Kawecka, „Skarga wrongful life – charakter prawny i dopuszczalność”, Rozprawy Ubezpieczeniowe 2013, nr 2, s. 71-72.

[15] A. Ulanowska, „Odpowiedzialność lekarza z tytułu wrongful life w prawie polskim”, Biuletyn Stowarzyszenia Absolwentów i Przyjaciół Wydziału Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 2010, nr 5, s. 58.

[16] A. Wudarski, „Odpowiedzialność za szkody prenatalne na tle orzecznictwa sądów niemieckich i austriackich”, Palestra 2003, nr 5-6, s. 175.

[17] Z. Strus, „Zadośćuczynienie w razie śmierci osoby najbliższej”, [w:] „Zadośćuczynienie po nowelizacji art. 446 Kodeksu cywilnego na tle doświadczeń europejskich”, pod red. Z. Strusa, K. Ortyńskiego,  Warszawa 2010, s.

20-21.

[18] P. Stec, „Odpowiedzialność władzy publicznej za odmowę przeprowadzenia aborcji”, Studia Prawnicze. Rozprawy i Materiały 2009, nr 1, s. 76.

[19] B. Podgórska, „Wykonywanie zawodu lekarza a ochrona praw pacjenta i odpowiedzialność lekarza w świetle uregulowań w prawie polskim”, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin-Polonia 2018, nr 2, s. 212

[20] E. Respond, „Prawne aspekty ochrony zdrowia dzieci w Polsce”, Roczniki Nauk Prawnych 2014, nr 3, s. 45.

[21] P. Telusiewicz, „<<Dziecko poczęte>> jest tylko jedno”, Człowiek  s.3.

[22] J. Nawracała, J. Lewicka, „Zadośćuczynienie z art. 446 § 4 k.c. za śmierć dziecka, które urodziło się martwe – glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2012 r.”, Rozprawy Ubezpieczeniowe 2012, nr 13, s. 6.

[23] M. Urbaniak, R. Spaczyński, „Wybrane aspekty prawne ochrony dziecka poczętego w świetle projektu nowelizacji Kodeksu Karnego”, Ginekologia Polska 2015, nr 10, s. 788.