Blog

„Kto stosuje przemoc lub groźbę bezprawną wobec grupy osób lub poszczególnej osoby z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub z powodu jej bezwyznaniowości, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.”

Przedmiotem tego artykułu są normy zawarte w art. 119 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553, tj. z dnia 15 lipca 2020 r. Dz.U. z 2020 r. poz. 1444). Przepis ten ma w założeniu chronić określone zbiorowości przed stosowaniem wobec nich przemocy fizycznej lub psychicznej z powodu przynależności na tle cech determinujących bycie częścią oznaczonej grupy[1]. Cechami wymienionymi w przepisie art. 119 § 1 k.k. są narodowość, religia, bezwyznaniowość, rasa, pochodzenie, światopogląd lub poglądy polityczne[2]. Normy zawarte w art. 119 § 1 k.k. zostały przyjęte przez ustawodawcę z racji ratyfikacji przez Polskę (ówczesną Polską Rzeczpospolitą Ludową) w 1968 r. Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej[3]. Należy zwrócić uwagę, że podobne normy funkcjonowały przed ratyfikacją Konwencji, np. w prawie zaboru austriackiego od 1852 r. (oraz nawet po odzyskanie przez Polskę niepodległości do 1932 r.)[4].

Nie wszystkie cechy oznaczające dane zbiorowości są chronione przez normy zawarte w art. 119 § 1 k.k., przykładowo orientacja seksualna lub płeć nie są przedmiotem ochrony określonej w powyższym przepisie (było kilka prób nowelizacji, np. w 2012 r.[5]). Przyjmuje się, że art. 119 § 1 k.k. jest jednym z trzech przepisów (obok art. 256 k.k. oraz art. 257 k.k.), których celem jest deeskalacja społeczna przestępstw z nienawiści, poprzez ich penalizację[6]. Różnica występuje jednakże w systematyce wewnątrzkodeksowej – w przeciwieństwie do art. 256 k.k. i art. 257 k.k. – art. 119 § 1 k.k. został umieszczony w rozdziale przestępstw przeciwko pokojowi[7]. (Są stanowiska, że taka systematyka jest błędna, ponieważ dyskryminacja nie jest zbrodnią prawa międzynarodowego[8]. Inne poglądy kwalifikują art. 119 § 1 k.k. nawet jako „zbrodnie przeciwko ludzkości”, jeżeli byłyby trafne, to wówczas niemożliwe byłoby przedawnienie karalności tego czynu[9].) Jednakże wszystkie te przepisy wprost odwołują się do przeciwdziałania dyskryminacji z powodów określonych w ich treściach[10]. Uznaje się, że zwrot dotyczący „grupy osób” zwraca uwagę, że właśnie jednym z celów przepisu jest likwidacja dyskryminacji[11]. Poza charakterem dyskryminującym, niektórzy przyjmują, że art. 119 § 1 k.k. może mieć charakter przestępstw przeciwko rodzinie lub mogących być popełnione na szkodę małoletniego[12]. Wydaje się, że art. 119 § 1 k.k. występuje rzadziej niż przepisy inne przepisy penalizujące przestępstwa z nienawiści, przykładowo w Białymstoku w okresie od stycznia do lutego 2014 r. wszczęto tylko jedno postępowanie z art. 119 § 1 k.k., osiem z art. 256 § 1 k.k. i cztery z art. 257 k.k.[13] Jeżeli chodzi o teren całości Rzeczypospolitej to art. 119 § 1 k.k. dokonany za pośrednictwem sieci internetowej został odnotowany w 2008 r. siedem razy, zaś w 2013 sto dwa razy[14]. Najczęściej ofiarami przestępstw z nienawiści (w tym tych z art. 119 § 1 k.k.) są wyznawcy Islamu i Katolicy (zwracając uwagę wyłącznie na religię pokrzywdzonych)[15]. W latach 1999-2014 skazano łącznie 154 osoby z powodu dokonania przestępstw z art. 119 § 1 k.k.[16]

Do 2010 r. funkcjonował przepis art. 119 § 2 k.k., który penalizował publiczne nawoływanie do popełnienia czynu zabronionego z art. 119 § 1 k.k., ale został uchylony przez art. 1 pkt 5  ustawy z dnia 20 maja 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy o Policji, ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks karny oraz ustawy – Kodeks postępowania karnego[17]. Art. 119 § 2 k.k. został zastąpiony przez art. 126a k.k., który zawierał w sobie podobną normę, tyle że poza czynami z art. 119 § 1 k.k., penalizował publiczne nawoływanie do popełnienia innych przestępstw (art. 1 pkt 8 ustawy nowelizującej)[18]. Zarówno art. 119 § 1 k.k., jak i już uchylony art. 119 § 2 k.k. oraz obowiązujące art. 126a k.k., art. 256 § 1 k.k. i art. 257 k.k. stanowią ograniczenie konstytucyjnej wolności słowa[19].

Ogólnie przepis art. 119 § 1 k.k. zaciera się z kilkoma innymi przepisami z zakresu przestępstw nienawiści, np. podobnie jak art. 257 k.k. sankcjonuje stosowanie przemocy z powodu przynależności na tle oznaczonych różnic[20]. Najogólniej art. 119 § 1 k.k. i art. 256 k.k. łączy motywacja nienawiści do określonych grup oznaczonych[21]. Art. 119 § 1 k.k. zaciera się również z art. 190 k.k., w zakresie penalizowania stosowania gróźb[22]. Art. 119 § 1 k.k. różni się od art. 190 k.k. tym, że groźby muszą byś skierowane do oznaczonej grupy osób lub osoby i właśnie z powodu cechy wyodrębniającej[23]. Należy zwrócić uwagę, że przypadku gróźb, to art. 119 § 1 k.k. przewiduje większą górną granicę odpowiedzialności karnej[24]. Innym przepisem, który jest w pewnym zakresie zbliżony do art. 119 § 1 k.k. jest art. 194 k.k., który zakazuje dyskryminacji ze względu na przynależność wyznaniową[25].

Jednakże czasem dochodzi do rozróżnień między mową nienawiści, która nie zawsze jest czynem karalnym, a przestępstwami z nienawiści, które zawsze pozostają zachowaniami zabronionymi[26]. Art. 119 § 1 k.k. zawiera w sobie co najmniej 4 normy oznaczające przestępstwa z nienawiści:

1. stosowanie groźby wobec osoby z powodu cech oznaczonych,
2. stosowanie groźby wobec grupy osób z powodu cech oznaczonych,
3. stosowanie przemocy wobec osoby z powodu cech oznaczonych,
4. stosowanie przemocy wobec grupy osób z powodu cech oznaczonych[27].

Samo publiczne nawoływanie – jak wyżej wskazano – do formułowania groźby lub stosowania przemocy (w zakresie art. 119 § 1 k.k.) również stanowi przestępstwo wyrażone w art. 126a k.k.[28] Publicznego nawoływania można dopuścić się za pośrednictwem przestrzeni internetowej, co pozwala przyporządkować czyny-groźby z art. 119 § 1 k.k. jako tzw. „cyberprzemoc”[29] Inaczej mówiąc ustawodawca wolność ludzi do swej tożsamości kulturowej, a także poszanowanie wszystkich grup oznaczonych, np. Katolików, Prawosławnych itd. uznaje za wartość, która podlega szczególnej ochronie[30].

Motywacje „patriotyczne” (np. wiara, że Polska jest pod okupacją Watykanu) lub „sprawiedliwości społecznej” (np. chęć walki z „nietolerancją” Katolicyzmu) nie są w żadnym wypadku okolicznością łagodzącą[31]. Również w kontekście art. 119 § 1 k.k. nie jest istotny związek motywacji sprawcy z polityką państwa lub ogólnymi poglądami społeczeństwa na kwestię innej zbiorowości[32]. Ogólnie to sprawcą przestępstwa z art. 119 § 1 k.k. może być każda żyjąca osoba (zdolna do ponoszenia odpowiedzialności karnej), niezależnie od przynależności do określonej grupy, nawet tej, która jest adresatem przemocy lub groźby[33].

Wykładnia art. 119 § 1 k.k. w kontekście orzecznictwa sądów:

1) art. 119 § 1 k.k. cechuje się szczególną stroną podmiotową, tj. musi opierać się na motywach dyskryminacyjnych, nie jest konieczne zmuszanie pokrzywdzonego do określonego działania lub zaniechania, zaś motyw dyskryminujący jest bardziej naganny niż chuligański powód lub brak jakiegokolwiek powodu[34];

2) dokonywanie przestępstwa z art. 119 § 1 k.k. nie może mieć żadnego racjonalnego wytłumaczenia, ponieważ sam przepis penalizuje określone formy dyskryminacji, które ze swej istoty są nieracjonalne[35];

3) by sprawca groźby z art. 119 § 1 k.k. wypełnił znamiona tego przestępstwa w formie groźby, to konieczna jest weryfikacja tego, czy sprawca wypowiada groźbę bezpośrednio do pokrzywdzonego lub przekazuje je osobie trzeciej, by przekazała je do pokrzywdzonego oraz pokrzywdzony musi istnieć[36];

4) sprawcą przestępstwa z art. 119 § 1 k.k. może być każda osoba zdolna do ponoszenia odpowiedzialności karnej i nie jest konieczne, by należała do określonej grupy religijnej, wyznaniowej, narodowościowej itd.[37];

5) tzw. „konflikt sąsiedzki” nie eliminuje bezprawności gróźb, mimo znajomości sprawcy z pokrzywdzonym, motyw dyskryminujący jest zawsze bezprawny[38];

6) działanie chuligańskie nie wykluczają dyskryminującego motywu sprawcy[39];

7) użycie jakiejkolwiek przemocy, która nie ma motywu dyskryminacyjnego nie jest penalizowane na podstawie art. 119 § 1 k.k.[40];

8) motywacją dyskryminacyjną znamionującą art. 119 § 1 k.k. jest stosowanie przemocy lub groźby m.in. z powodu cech oznaczonych w przepisie wobec danej osoby lub grupy osób[41];

9) nie można łączyć motywacji dyskryminacyjnej z brakiem powodu lub motywacji dokonania przestępstwa z art. 119 § 1 k.k.[42];

10) inny powód niż cechy oznaczone określone w przepisie uniemożliwia pociągnięcie do odpowiedzialności sprawcy na podstawie art. 119 § 1 k.k.[43];

11) motyw rasistowski ataku sprawcy na pokrzywdzonego wypełnia znamiona zarówno art. 119 § 1 k.k., jak i art. 257 k.k.[44];

12) przemocą z art. 119 § 1 k.k. jest również naruszenie nietykalności cielesnej pokrzywdzonego z powodu cech oznaczonych, a przemocą jest fizyczne oddziaływanie na drugiego człowieka wbrew jego woli – naruszenie nietykalności cielesnej jest najłagodniejszą formą przemocy[45];

13) fakt, że otoczeniu najbliższego otoczenia (rodzina, sąsiedzi) sprawca uchodził za osobę, która nie posiada cech sprawcy przestępstwa z art. 119 § 1 k.k., nie wyklucza, że nie można przypisać mu winy za czyny z art. 119 § 1 k.k., których się dopuścił[46];

14) sprawca przestępstwa z art. 119 § 1 k.k. wie, że jego zachowanie zawsze ma motyw dyskryminujący i z tego powodu działa[47];

15) brak racjonalnego wyjaśnienia sprawcy przestępstwa z art. 119 § 1 k.k. przesądza o przypisaniu tego przestępstwa z „błahego powodu”, co znaczy, że trudniej usprawiedliwić motywację sprawcy[48];

16) treść art. 119 § 1 k.k. nie jest tożsama z art. 257 k.k., znamiona art. 119 § 1 k.k. to przemoc lub groźba, a znamiona art. 257 to publiczna zniewaga lub naruszenie nietykalności cielesnej [49];

17) do rozpatrywania przestępstw z art. 119 § 1 k.k. właściwy jest Sąd Okręgowy, co wskazuje Kodeks postępowania karnego[50];

18) przestępstwo z art. 119 § 1 k.k. jest zawsze umyślne i dokonywane z zamiarem bezpośrednim, którego celem jest pokrzywdzenie danej osoby lub osób z powodu cech oznaczonych[51].

Podsumowując przestępstwo z art. 119 § 1 k.k. może być dokonane przez każdą osobę zdolną do ponoszenia odpowiedzialności karnej, w celu pokrzywdzenia osoby lub grupy osób z powodu cech oznaczonych w przepisie. Sprawca zawsze działa w motywie bezpośrednim, a warunkiem sine qua non jest chęć zrobienia krzywdy komuś z powodu przynależności do oznaczonej grupy.

Bibliografia:

• Bek D., „Przestępstwa motywowane kulturowo – kierunki możliwych ocen prawnokarnych”, Chorzowskie Studia Prawnicze 2015, nr 10;
• „Białystok się zmienia. Raport dotyczący zwalczania przestępczości związanej z dyskryminacją rasowa, ksenofobią i nietolerancją na przykładzie działań policji podlaskiej”, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Warszawa 2014;
• Bordolińska A., „Internet jako nowa przestrzeń dla przestępstw z nienawiści”, Człowiek w Cyberprzestrzeni 2017, nr 2;
• Borodziuk M., „Prawo karne jako instrument zwalczania poglądów totalitarnych” [w:] „Wpływ interesów politycznych na stanowienie prawa”, pod. red. N. Daśko, Interdyscyplinarne Koło Naukowe Doktorantów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2014;
• Czarnecka-Dzialuk B., „Kary kombinowane – kary pozbawienia wolności i kary ograniczenia wolności orzekane na podstawie art. 37b k.k. Zagadnienia teoretyczne i praktyka orzecznicza”, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2017;
• Duda M., „Przestępstwa z nienawiści. Studium prawnokarne i kryminologiczne”, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn 2016;
• Flemming M., Wojciechowska J., „Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz do artykułów 117-221” t. 1., pod red. Wąska A., Zawłockiego R., C.H. Beck, Warszawa 2010;
• Gardocka T., „Kodeks karny. Komentarz”, pod. red. Stefańskiego R., C.H. Beck, Warszawa 2020;
• Gliszczyńska-Grabias A., „Deficyty polskiego ustawodawstwa w zakresie przeciwdziałania mowie nienawiści i przestępstwom z nienawiści”, Studia Prawnicze 2014, nr 1;
• Gorazdowski K., „Próba oceny karnoprawnych regulacji zwalczania mowy nienawiści w Polsce”, Studia Administracji i Bezpieczeństwa 2019, nr 6;
• Lorenc Żelisko B., „Przestępstwa popełniane z nienawiści jako forma zagrożeń związanych z wielokulturowością społeczeństwa”, [w:] „Aktualne problemy ochrony wolności i praw mniejszości w Polsce i na świecie”, pod. red. Banach-Gutierrez J., Jabłońskiego M., Uniwersytet Wrocławski 2017;
• Marciniak G., „Cyberprzemoc: zagrożenia związane z użyciem nowoczesnych technologii informacyjnych”, [w:] „Edukacja w zglobalizowanym świecie”, pod red. Tanaś V., Welskopa W., Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Biznesu i Nauk o Zdrowiu Łódź 2016;
• Mendel W., „Odpowiedzialność karna żołnierzy za przestępstwa popełnione podczas użycia Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej poza granicami państwa”, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2018;
• Nocoń K., „Mowa nienawiści. Źródła oraz metody zwalczania w Polsce”, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2018;
• Olesiuk-Okomska M., „Przestępstwa konwencyjne w polskim prawie karnym”, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2019;
• Piątek P., „Wybrane zagadnienia odpowiedzialności karnej za zbrodnie przeciwko ludzkości określone w art. 3 ustawy o IPN”, Pamięć i Sprawiedliwość 2004, nr 2;
• Pożaroszczyk D., „Kwalifikacja prawna propagowania idei zbrojnego dżihadu oraz rozpowszechniania innych materiałów ułatwiających działalność terrorystyczną”, Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego 2019, nr 20;
• Praca zbiorowa, „Przeciwdziałanie przemocy motywowanej rasą, pochodzeniem etnicznym i narodowością”, pod. red. S. Trociuka, Biuletyn RPO. Źródła 2012, nr 4;
• Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny, druk nr 340, Warszawa 7 marca 2012 r.;
• Radziejewski P., „Propagowanie totalitaryzmu i nawoływanie do nienawiści (art. 256 Kodeksu karnego)”, Przegląd Prawniczy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza 2012, nr 1;
• Szeleszczuk D., „Ochrona jednostek i grup przed dyskryminacją z powodów religijnych lub światopoglądowych w Kodeksie karnym z 1997 r.”, Prawo i Więź 2020, nr 2;
• Szydlik A., Gajewski P., „Ochrona rodziny w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej a przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece”, Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ Nauki Społeczne 2018, nr 21;
• Urbańczyk M., „Definiowanie mowy nienawiści w orzecznictwie sądów polskich w sprawach karnych”, Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem 2020, nr 1;
• Walczak W., „Formy popełniania zbrodni przeciwko ludzkości w prawie międzynarodowym karnym i polskim prawie karnym”, Wiedza Prawnicza 2014, nr 5;
• Wiak K., „Kodeks karny. Komentarz”, pod. red. Grześkowiak A., C.H. Beck, Warszawa 2019;
• Zubrzycki W., „Działalność terrorystyczna w Polsce w aspekcie wewnętrznych zagrożeń”, [w:] „Współczesne bezpieczeństwo wewnętrzne RP w świetle nowych zagrożeń – wybrane problemy”, pod red. Zubrzyckiego W., Warmińskiego A., Safjańśkiego T., Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Szczytno 2019;

Orzecznictwo:

• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 27 listopada 2003 r., II AKa 338/03;
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 14 maja 2014 r., II AKa 79/14
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 30 października 2014 r., II AKa 221/14;
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 7 listopada 2014 r., II AKa 189/14;
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 listopada 2014 r., II AKa 300/14;
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 kwietnia 2015 r., II AKa 60/15;
• Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 30 września 2015 r., II AKa 237/15;
• Wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 6 grudnia 2016 r., III K 171/16;
• Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 4 maja 2017 r., II AKa 88/17;
• Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 13 czerwca 2017 r., II AKa 131/17;
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2017 r., III KK 344/17;
• Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 12 października 2017 r., II AKa 266/17;
• Wyrok Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 29 grudnia 2017 r., III K 147/17;
• Wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 16 lutego 2018 r., III K 125/17;
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 3 kwietnia 2018 r., II AKa 73/18;
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 27 czerwca 2018 r., II AKa 95/18;
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 19 lipca 2018 r., II AKa 192/18;
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 4 października 2018 r. II AKa 166/18;
• Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 13 lutego 2019 r., II AKa 13/19;
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 29 października 2019 r., II AKa 198/19;
• Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 7 listopada 2019 r., II AKa 317/19.

[1] K. Wiak, „Kodeks karny. Komentarz”, pod. red. A. Grześkowiak, C.H. Beck, Warszawa 2019.

[2] M. Flemming, J. Wojciechowska, „Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz do artykułów 117-221” t. 1., pod red. A. Wąska, R. Zawłockiego, C.H. Beck, Warszawa 2010.

[3] T. Gardocka, „Kodeks karny. Komentarz”, pod. red. R. Stefańskiego, C.H. Beck, Warszawa 2020.

[4] W. Mendel, „Odpowiedzialność karna żołnierzy za przestępstwa popełnione podczas użycia Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej poza granicami państwa”, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2018, s. 282.

[5] Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny, druk nr 340, Warszawa, 7 marca 2012 r. (Sejm VII kadencji), http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?id=1135B01F64DC81A5C12579EB004EC54D [dostęp 9.12.2020 r.].

[6] K. Nocoń, „Mowa nienawiści. Źródła oraz metody zwalczania w Polsce”, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2018, s. 29.

[7] M. Olesiuk-Okomska, „Przestępstwa konwencyjne w polskim prawie karnym”, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2019, s. 57.

[8] W. Mendel, „Odpowiedzialność…”, s. 263-264.

[9] P. Piątek, „Wybrane zagadnienia odpowiedzialności karnej za zbrodnie przeciwko ludzkości określone w art. 3 ustawy o IPN”, Pamięć i Sprawiedliwość 2004, nr 2, s. 261, 266.

[10] M. Duda, „Przestępstwa z nienawiści. Studium prawnokarne i kryminologiczne”, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn 2016, s. 49.

[11] D. Szeleszczuk, „Ochrona jednostek i grup przed dyskryminacją z powodów religijnych lub światopoglądowych w Kodeksie karnym z 1997 r.”, Prawo i Więź 2020, nr 2, s. 155.

[12] A. Szydlik, P. Gajewski, „Ochrona rodziny w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej a przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece”, Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ  Nauki Społeczne 2018, nr 21, s. 65.

[13] „Białystok się zmienia. Raport dotyczący zwalczania przestępczości związanej z dyskryminacją rasowa, ksenofobią i nietolerancją na przykładzie działań policji podlaskiej”, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Warszawa 2014,  s. 21.

[14] M. Borodziuk, „Prawo karne jako instrument zwalczania poglądów totalitarnych” [w:] „Wpływ interesów politycznych na stanowienie prawa”, pod. red. N. Daśko, Interdyscyplinarne Koło Naukowe Doktorantów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2014, s. 60.

[15] W. Zubrzycki, „Działalność terrorystyczna w Polsce w aspekcie wewnętrznych zagrożeń”, [w:] „Współczesne bezpieczeństwo wewnętrzne RP w świetle nowych zagrożeń – wybrane problemy”, pod red. W. Zubrzyckiego, A. Warmińskiego, T. Safjańśkiego, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Szczytno 2019, s. 21.

[16] M. Duda, „Przestępstwa…”, s. 81.

[17] Dz.U. 2010 nr 98 poz. 626.

[18] Tamże.

[19] K. Gorazdowski, „Próba oceny karnoprawnych regulacji zwalczania mowy nienawiści w Polsce”, Studia

Administracji i Bezpieczeństwa 2019, nr 6, s. 95.

[20] A. Gliszczyńska-Grabias, „Deficyty polskiego ustawodawstwa w zakresie przeciwdziałania mowie nienawiści i przestępstwom z nienawiści”, Studia Prawnicze 2014, nr 1, s. 115-116.

[21] P. Radziejewski, „Propagowanie totalitaryzmu i nawoływanie do nienawiści (art. 256 Kodeksu karnego)”, Przegląd Prawniczy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza 2012, nr 1, s. 129.

[22] A. Bordolińska, „Internet jako nowa przestrzeń dla przestępstw z nienawiści”, Człowiek w Cyberprzestrzeni 2017, nr 2, s. 36.

[23] M. Olesiuk-Okomska, „Przestępstwa…”, s. 248.

[24] D. Pożaroszczyk, „Kwalifikacja prawna propagowania idei zbrojnego dżihadu oraz rozpowszechniania innych materiałów ułatwiających działalność terrorystyczną”, Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego 2019, nr 20, s. 161.

[25] D. Szeleszczuk, „Ochrona…”, s. 156-157.

[26] M. Urbańczyk, „Definiowanie mowy nienawiści w orzecznictwie sądów polskich w sprawach karnych”, Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem 2020, nr 1, s. 82.

[27] B. Lorenc Żelisko, „Przestępstwa popełniane z nienawiści jako forma zagrożeń związanych z wielokulturowością społeczeństwa”, [w:] „Aktualne problemy ochrony wolności i praw mniejszości w Polsce i na świecie”, pod. red. J. Banach-Gutierrez, M. Jabłońskiego, Uniwersytet Wrocławski 2017, s. 135-136.

[28] Praca zbiorowa, „Przeciwdziałanie przemocy motywowanej rasą, pochodzeniem etnicznym i narodowością”, pod. red. S. Trociuka, Biuletyn RPO. Źródła 2012, nr 4, s. 10.

[29] G. Marciniak, „Cyberprzemoc: zagrożenia związane z użyciem nowoczesnych technologii informacyjnych”, [w:] „Edukacja w zglobalizowanym świecie”, pod red. V. Tanaś, W. Welskopa, Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Biznesu i Nauk o Zdrowiu Łódź 2016, s. 328.

[30] D. Bek, „Przestępstwa motywowane kulturowo – kierunki możliwych ocen prawnokarnych”, Chorzowskie Studia Prawnicze 2015, nr 10, s. 128.

[31] B. Czarnecka-Dzialuk, „Kary kombinowane – kary pozbawienia wolności i kary ograniczenia wolności orzekane na podstawie art. 37b k.k. Zagadnienia teoretyczne i praktyka orzecznicza”, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2017, s. 38.

[32] W. Walczak, „Formy popełniania zbrodni przeciwko ludzkości w prawie międzynarodowym karnym

i polskim prawie karnym”, Wiedza Prawnicza 2014, nr 5, s. 31.

[33] K. Nocoń, „Mowa…”, s. 36.

[34] Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 4 maja 2017 r., II AKa 88/17.

[35] Wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 6 grudnia 2016 r., III K 171/16; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 30 października 2014 r., II AKa 221/14.

[36] Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu  z dnia 30 września 2015 r., II AKa 237/15; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 27 listopada 2003 r., II AKa 338/03.

[37] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 kwietnia 2015 r., II AKa 60/15.

[38] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 listopada 2014 r., II AKa 300/14.

[39] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 7 listopada 2014 r., II AKa 189/14.

[40] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie  z dnia 14 maja 2014 r., II AKa 79/14.

[41] Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 7 listopada 2019 r., II AKa 317/19.

[42] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie  z dnia 29 października 2019 r., II AKa 198/19.

[43] Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu  z dnia 13 lutego 2019 r., II AKa 13/19.

[44] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 4 października 2018 r. II AKa 166/18.

[45] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku  z dnia 19 lipca 2018 r., II AKa 192/18.

[46] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku  z dnia 27 czerwca 2018 r., II AKa 95/18.

[47] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 3 kwietnia 2018 r., II AKa 73/18.

[48] Wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 16 lutego 2018 r., III K 125/17; Wyrok Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 29 grudnia 2017 r., III K 147/17.

[49] Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu  z dnia 12 października 2017 r., II AKa 266/17.

[50] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2017 r., III KK 344/17.

[51] Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu  z dnia 13 czerwca 2017 r., II AKa 131/17.