Etiopia to państwo w Afryce Wschodniej, które obecnie zamieszkuje ponad 100 milionów ludzi. Kultura nieprzerwanego piśmiennictwa trwa tam od ponad dwóch tysięcy lat. Do XIX wieku teksty, najczęściej religijne, były spisywane na pergaminach. W starożytności zaś inskrypcje były spisywane na kamieniach. Pisma chrześcijańskie utrwalano w języku gyyz, który przyjmuje się jako język klasyczny tego zróżnicowanego kraju. Bezsprzecznie naukowcy przyjmują, że najważniejszą kwestią literatury etiopskiej jest Pismo Święte, które w wielu tekstach jest obszernie cytowane, komentowane oraz nauczane, a także bardzo często „przeżywane” przez interpretatorów. Większość tekstów, m.in. twórców Kościoła była przetłumaczona z greki lub (w czasach średniowiecza) języka arabskiego. Samo chrześcijaństwo dotarło do Etiopii bardzo wcześnie. W rejonach etiopskiej prowincji Tigraj oraz wschodniej Erytrei (obecnie państwo niepodległe) religia chrystusowa pojawiła się już w pierwszej połowie IV w. n.e., to znaczy ponad 300 lat po męczeńskiej śmierci Jezusa Chrystusa. Właśnie od IV w. n.e. do aż 1959 r. Etiopski Kościół Ortodoksyjny formalnie był częścią Kościoła Koptyjskiego. Zwierzchnikiem metropolii etiopskiej był mnich wyznaczany przez patriarchę egipskiej Aleksandrii. Chrześcijaństwo było wprost związane z etiopskim życiem społecznym i politycznym. Przykładem tego było przeświadczenie etiopskich cesarzy, że ich wspólnym przodkiem był biblijny Król Salomon. Zespolenie części etiopskiej kultury z Biblią jest tak silne, że do dziś w mieście Aksum znajduje się replika Arki Przymierza, która to według tamtejszych wierzeń znajduje się właśnie w tym rejonie Etiopii. Najbardziej zdominowanym przez ortodoksyjne chrześcijaństwo regionem Etiopii są miejsca trudno dostępne geograficznie, np. góry, wyżyny. Mimo zróżnicowania podejścia do religii determinowanego przez rejon państwa, prawdopodobnie od XII wieku Kościół był państwowo uprzywilejowany. W czasach panowania cesarza Ḫaylä Śəllase Kościół oddzielił się od Kościoła Koptyjskiego (1959 r.) i uzyskał niezależność administracyjną oraz personalną, ale paradoksalnie jednocześnie stał się narzędziem ideologii państwowej. Po 1974 r. Kościół etiopski formalnie został zrównany z innymi religiami. W praktyce Etiopski Kościół Ortodoksyjny stał się ofiarą prześladowań ze strony ówczesnego aparatu bezpieczeństwa podległego dyktaturze wojskowej. Wraz z końcem autorytarnej władzy zakończyła się część prześladowań (apogeum prześladowań trwało w latach 1977-1979). W trakcie dyktatury lat 70. XX w. prześladowania miały charakter lewicowy, ponieważ ówczesna Etiopia była pod silnym wpływem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, Niemieckiej Republiki Demokratycznej, czy Republiki Kuby. Ówczesna ideologia była wprost uznawana za marksizm-leninizm. Mimo końca konfliktu Etiopski Kościół Ortodoksyjny musiał przystosować się do nowej zsekularyzowanej rzeczywistości. Etiopski model świeckiego państwa paradoksalnie nie zmniejszył religijności Etiopczyków. Kościół stał się fundamentem dla wielu ludzi w poszukiwaniu własnej tożsamości, kultury oraz możliwości ekspresji swojej osoby. Duchowni Etiopskiego Kościoła Ortodoksyjnego angażują się w życie lokalnych społeczności, w celu cementowania swoich wiernych. Ma to doniosłe konsekwencje na polu przeciwdziałania zjawiskom sekt i nowych ruchów religijnych. Imponująca jest historia Kościoła w Etiopii, który od władzy po prześladowania musi zmagać się z dynamicznymi zmianami rzeczywistości.
Zachęcamy drogich Czytelników do zapoznania się z tekstami Marcina Krawczuka, które stanowiły inspirację oraz źródła niniejszego artykułu:
Krawczuk M., „Etiopskie komentarze do tekstów biblijnych i liturgicznych.
Biblia i jej egzegeza w chrześcijańskiej Etiopii”, Scritptura Sacra 2014, rok 18;
Krawczuk M., „Rytuał inicjacyjny dla mniszek Etiopskiego Kościoła Ortodoksyjnego”, Studia Theologica Varsaviensia 2014, nr 1;
Krawczuk M., „Pisma Ojców Kościoła w literackiej spuściźnie Etiopskiego Kościoła Ortodoksyjnego”, Teologia i Człowiek 2019, nr 3;
Krawczuk M., „Miejsce Etiopskiego Kościoła Ortodoksyjnego w życiu społecznym i politycznym współczesnej Etiopii”, Przegląd Orientalistyczny 2017, nr 1-2.